Vuursteen om vuur mee te maken
Vuursteen
werd al in de prehistorie gebruikt om vuur mee te maken. Er kan echter
geen
vuur gemaakt worden door twee vuurstenen tegen elkaar te slaan. De
vonken die
daarbij ontstaan, zijn hiervoor niet geschikt. Goede vonken om vuur te
maken, krijg
je als je vuursteen tegen een stuk markasiet of pyriet (zwavelijzer)
slaat.
Na de prehistorie is men vuursteen blijven gebruiken om vuur mee te maken. Nog tot het begin van de vorige eeuw kende men zelfs de tondeldoos. De inhoud van een tondeldoos bestond uit een stuk vuursteen, een vuurslag (koolstofhoudend ijzer) en tondel, ook wel tonder genoemd. De tondel was meestal een gedroogd stukje van een kurkachtige zwam zoals de tondelzwam ofwel tonderzwam. Een niet helemaal verkoold stukje katoen of linnen kon ook als tondel gebruikt worden. Door met het vuurstaal op de vuursteen te slaan, ontstond een vonk die men in de tondel opving. De tondel ging dan gloeien. Als er vervolgens fijn brandbaar materiaal werd toegevoegd en er geblazen werd, kon een vuurtje opgebouwd worden.
Tegenwoordig kennen we lucifers en aanstekers om vuur mee te maken. Vuursteen komt daar niet meer aan te pas. In het begin van het aanstekertijdperk werden nog wel vuursteentjes in de aanstekers gebruikt. Later kwamen synthetische steentjes in de plaats van de vuursteentjes. Die bleven echter de naam 'vuursteentje' houden.
Meer weten over vuursteen en het gebruik van vuursteen toen en nu?
Meer weten over prehistorische werktuigen van vuursteen?
Ga dan naar de index met alles over vuursteen.
Tekst: Jan Weertz
Foto's: Jan en Els Weertz
 |
| Afbeelding 1. Markasietknollen. Deze zijn onder andere te vinden aan de krijtkust bij Cap Blanc Nez in Frankrijk en bij de keileemkliffen aan de Ostsee in Duitsland. De speld is drie cm lang (links). Tonderzwammen ofwel tondelzwammen (rechts). |
Na de prehistorie is men vuursteen blijven gebruiken om vuur mee te maken. Nog tot het begin van de vorige eeuw kende men zelfs de tondeldoos. De inhoud van een tondeldoos bestond uit een stuk vuursteen, een vuurslag (koolstofhoudend ijzer) en tondel, ook wel tonder genoemd. De tondel was meestal een gedroogd stukje van een kurkachtige zwam zoals de tondelzwam ofwel tonderzwam. Een niet helemaal verkoold stukje katoen of linnen kon ook als tondel gebruikt worden. Door met het vuurstaal op de vuursteen te slaan, ontstond een vonk die men in de tondel opving. De tondel ging dan gloeien. Als er vervolgens fijn brandbaar materiaal werd toegevoegd en er geblazen werd, kon een vuurtje opgebouwd worden.
 |
| Afbeelding 2. Tondeldozen (links) en vuurslag in de vorm van een jachthond (rechts) uit de collectie van het Niederrheinisches Museum für Volkskunde und Kulturgeschichte in Kevelaer (D). |
Tegenwoordig kennen we lucifers en aanstekers om vuur mee te maken. Vuursteen komt daar niet meer aan te pas. In het begin van het aanstekertijdperk werden nog wel vuursteentjes in de aanstekers gebruikt. Later kwamen synthetische steentjes in de plaats van de vuursteentjes. Die bleven echter de naam 'vuursteentje' houden.
Beeldverhaal
Vuur maken met verkoold katoen, een stuk vuursteen en koolstofhoudend ijzer
 |
| Afbeelding
3. Bij
het maken van vuur kan een
verkoold stukje katoen als tondel gebruikt worden. Voor het laten
verkolen van het katoen hebben we naast een lapje katoen zelf ook een
blikje nodig dat afgesloten kan worden. Daarvoor gebruiken we een
gewoon conservenblikje. Om het af te sluiten, nemen we een deksel van
een glazen pot. Daar maken we twee gaatjes in waar rook door kan
ontsnappen. Vervolgens rollen we het lapje katoen op en stoppen het in
het blik. Daarna het deksel erop en vervolgens zetten we het
blik in de open haard waar we een vuurtje stoken. Al snel (als we geen
rook meer uit het blik zien ontsnappen) leggen we daarna met een tang
een
ander dekseltje over het deksel met de gaatjes heen om te voorkomen dat
het vuur door de gaatjes in het blikje zelf kan komen. Daarna mag het
vuur nog even
doorbranden waarna we het blikje met een tang uit de haard halen om
het buiten te laten afkoelen. →
→ → verder
bij afbeelding 4. |
 |
| Afbeelding 4. Dat afkoelen gaat vrij snel. In het geopende blikje zien we het verkoolde katoen. We halen het eruit en rollen het open. Het opengerolde katoen is hier uiterst rechts te zien. Na het open rollen, kan het lapje nog verder opengeklapt worden. Op de vouwen kan het dan gemakkelijk in stukjes gedeeld worden. Daar is geen schaar of mes voor nodig, dat gaat vanzelf. |
 |
| Afbeelding 5. Voor het slaan van de vonken gebruiken we een stuk vuursteen en een vijl van koolstofhoudend ijzer. Tijdens het slaan met de vijl op de vuursteen ontstaan vonken. De tweede foto (en de derde foto met een vergroting daarvan) laat bij de witte pijl zulke vonken zien. Ze gloeien net als meteorieten maar heel even op, maar dat is voldoende om het verkoolde katoen (vierde foto) aan het smeulen te brengen. |
 |
| Afbeelding 6. Door te blazen krijgen we het verder aan het gloeien. Daarna leggen we er dunne stukjes droge berkenbast en houtschaafsel op. Verder blazen zorgt ervoor dat al snel een vuurtje brandt. |
Meer weten over vuursteen en het gebruik van vuursteen toen en nu?
Meer weten over prehistorische werktuigen van vuursteen?
Ga dan naar de index met alles over vuursteen.
Tekst: Jan Weertz
Foto's: Jan en Els Weertz